Даклад Міжнароднага камітэта па расследаванні катаванняў у Беларусі
“Да канвойнікаў з ГУБАЗіКу падыходзіць Барсукоў. Ён вельмі пахвальна з імі пагаварыў: “Дзеці, усе працуйце?”. На мяне глядзіць: “Што на мяне глядзіш, змагар? Хочаш, застрэлю? І мне за гэта нічога не будзе”
— З аповеда пацярпелага
У аснову даклада легла інфармацыя пра масавыя парушэнні праў чалавека і злачынствы з боку сілавых органаў у Беларусі на працягу 2020-2022 гадоў. Эксперты прааналізавалі 33 інтэрв’ю асобаў, апытаных Міжнародным камітэтам па расследаванні катаванняў у Беларусі ў розны час (са жніўня 2020 года па верасень 2022 года). Людзі былі або затрыманы супрацоўнікамі ГУБАЗіК, або падпалі пад катаванні ў памяшканні дадзенай̆ структуры і яе супрацоўнікамі, або былі паддадзены зневажальным працэдурам ператрусу, прымусу да сведчанняў̆, стварэнню пакаянных відэа з прызнаннем віны за дзеянні, якія не могуць лічыцца злачыннымі.
Галоўнае ўпраўленне па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй Міністэрства ўнутраных спраў (ГУБАЗіК) – адмысловае падраздзяленне у сістэме органаў унутраных спраў, які займаецца:
- супрацьдзеянне карупцыі;
- барацьба з арганізаванай злачыннасцю;
- стрыманне і раскрыццё цяжкіх і адменна цяжкіх злачынстваў;
- незаконнай міграцыяй;
- стрыманне тэрарыстычных і экстрэмісцкіх праяўленняў.
Аднак галоўны̆ упор ГУБАЗіК на працягу шмат якіх гадоў скіроўвае на змаганне з іншадумствам у Рэспубліцы Беларусь. У гэтым задзейнічана галоўным чынам трэцяе кіраванне (па супраціве экстрэмізму), якое складаецца з трох аддзелаў:
- па супрацьдзеянні экстрэмізму ў радыкальных грамадскіх і іншых фармаваннях,
- па супрацьдзеянні экстрэмізму ў этнічных, рэлігійных утварэннях і няпраўнай міграцыі,
- аддзел кампутарнай выведкі. Кіруе трэцім кіраваннем Бедункевич Міхал Пятровіч.
Падчас пратэстаў 2020 года сілавікі ГУБАЗіК былі задзейнічаны ў фізічным прыгнечанні вулічных акцый̆ і затрыманні іх удзельнікаў. Для гэтых мэт̆аў унутры ведамства было сфармавана 4 групы «Атакі», у якія таксама ўваходзілі вайскоўцы сіл адмысловых аперацый̆ Узброеных сіл Рэспублікі Беларусь. Функцыямі затрымання пратэстоўцаў ГУБАЗіК не абмяжоўваецца. Супрацоўнікі гэтага падраздзялення таксама займаюцца допытамі затрыманых, праверкамі на падпіскі да забароненых у Беларусі Telegram-каналаў, дачыненне да якіх-небудзь «экстрэмісцкіх» фармаванняў ці дзейнасці. Кіруе ведамствам з верасня 2022 года Андрэй̆ Валер’евіч Ананенка (начальнік Галоўнага упраўлення).
Дзеянні ГУБАЗіК падпадаюць пад дзеянне Закона «Пра супрацьдзеянне экстрэмізму», які быў прыняты у 2007 годзе і канцу 2021 года змяняўся 8 разоў.
Законам «Пра супрацьдзеянне экстрэмізму» у яго апошняй̆ рэдакцыі ад 14 траўня 2021 года ўведзены беспрэцэдэнтны пазасудовы парадак прызнання груп грамадзянаў (нефармальных арганізацый̆, інтэрнэт-супольнасцяў і г.д.) экстрэмісцкімі фармаваннямі.
27 красавіка 2022 года Рэспублікай Беларусь у спешным парадку было ўведзена смяротнае пакаранне за няскончанае злачынства – за замах на здзяйсненне акта тэрарызму.
Падчас затрыманняў на масавых акцыях пратэсту сілавікоў ГУБАЗіК складана ідэнтыфікаваць, бо яны не носяць адной̆ формы і на іх няма ніякіх апазнавальных знакаў. Зазвычай, супрацоўнікі апрануты ў грамадзянскае адзенне, найчасцей спартовую – «вітрыну пабілі людзі ў грамадзянскім адзенні ў каптурах, масках і з дубінкамі». Пазней іх сталі апазнаваць па ўскосных азнаках: бронекамізэлькам, каскам, балаклавам – і/ці наяўнасці спецсродкаў, такім як гумовая дубінка, зброя і г. д.
З 33 апытаных трое чалавек былі выкрадзены сілавікамі ГУБАЗіК. Пацярпелыя знаходзіліся ў складаным псіхалагічным стане ад некалькіх гадзін да некалькіх дзён. Яны траплялі пад збіццё і знявагу, таксама ім пагражалі фізічнай расправай.
«Я тады думаў, што трэба заапекавацца пошукам шнурка ці ляза, каб на кожны выпадак мець магчымасць правесці суіцыд»
Агульным для пацярпелых з’яўляецца тое, што ўсіх іх затрымвалі менавіта супрацоўнікі трэцяга аддзялення ГУБАЗіК. Затрыманні праходзілі ў дамах грамадзянаў, на акцыях пратэстаў, на вуліцах, прыпынках грамадскага транспарту і іншых грамадскіх месцах. Супрацоўнікі дзейнічалі жорска, усе іх дзеянні суправаджаліся збіццямі і абразамі.
Падчас перавозкі ў упраўленні ўнутраных спраў ці ГУБАЗіК МУС сілавікі збівалі затрыманых, пагражалі ім фізічным і сэксуальным гвалтам дубінкамі. Жанчыны і маладыя дзяўчыны расказвалі пра сталыя абразы ў моманты перавозкі, мат і пагрозы сэксуальнага гвалту. Пераважная большасць пацярпелых адчувалі ў гэтыя моманты рэальныя пагрозы здароўю і жыццю.
Падчас ператрусаў у дамах грамадзянаў сілавікі ГУБАЗіК не называліся, не падавалі сваіх службовых пасведчанняў, часта не падавалі дакументаў на правядзенне працэсуальных дзеянняў. Ператрусы праводзіліся ў атмасферы гвалту, страху і пагроз. У большасці выпадкаў ператрусы ператвараліся ў распушчаны пагром жытла.
У 2020 годзе ГУБАЗіК – асноўны карны орган рэжыму – атрымаў абсалютную ўсёдазволенасць і, адпаведна, беспакаранасць. Усе свае зверствы яны, не хаваючы, выстаўляюць напаказ: публікуюць у сваіх Telegram-каналах і расказваюць пра пераслед грамадзянаў у дзяржаўных СМІ, тым самым праводзячы палітыку запалохвання апазіцыйна настроенай часткі насельніцтва Беларусі. Вычварная жорсткасць падчас затрыманняў, ператрусаў і допытаў адбываецца з ухвалы кіраўніцтва, якім з’яўляецца Міністэрства ўнутраных спраў пад кіраваннем Івана Кубракова і асабіста Лукашэнка.
Варта таксама адзначыць, што ў адпаведнасці з нормамі міжнароднага крымінальнага права і ч. 3 арт. 6 КК Рэспублікі Беларусь крымінальная адказнасць па арт. 128 КК РБ наступае незалежна ад крымінальнага права, што дзейнічала па месцы здзяйснення ўчынку (універсальны̆ прынцып дзеяння крымінальнага закона ў прасторы).
Гэта азначае, што грамадзяне Рэспублікі Беларусь, а таксама замежнікі, якія здзейснілі злачынствы супраць бяспекі чалавецтва ў нашай краіне, могуць быць прыцягнуты да адказнасці за гэта злачынства не толькі ў Рэспубліцы Беларусь, але і ў іншай краіне на падставе прынцыпу ўніверсальнай юрысдыкцыі.
З улікам таго, што злачынства, прадугледжанае арт. 128 КК Рэспублікі Беларусь, адносіцца да найболей небяспечных злачынстваў супраць міру і бяспецы чалавецтва, арт. 85 КК Рэспублікі Беларусь усталёўвае, што асобы, вінаватыя ў здзяйсненні гэтага злачынства, вызваленню ад крымінальнай̆ адказнасці ці кары ў звязку з заканчэннем тэрмінаў даўнасці не падлягаюць.